Το λιομάζωμα και τα ελαιοτριβεία της Ψίνθου παλαιότερα
Μπορεί σήμερα να μοιάζει απίστευτο αλλά κάποτε στην Ψίνθο υπήρχαν όχι ένα όχι δύο αλλά συνολικά τέσσερα ελαιοτριβεία !
H συγκομιδή του καρπού των ελαιόδεντρων στην Ελλάδα είναι πανάρχαια ασχολία έτσι και στην Ψίνθο ελαιόδεντρα καλλιεργούνταν από ανέκαθεν. Σε χωράφια του χωριού ακόμα συναντάμε αιωνόβια ελαιόδεντρα με μεγάλους κορμούς και κουφάλες. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στη περίοδο των χρόνων μετά την κατοχή στη Ψίνθο όπου τότε σύμφωνα με όσα θυμούνται κάτοικοι της Ψίνθου, υπήρχαν τέσσερα ενεργά ελαιοτριβεία στο χωριό.
Το λιομάζωμα στην Ψίνθο παλαιότερα
Εκείνη την εποχή το λιομάζωμα ή «λιομάζεμα» στα ψινθενά, ήταν μια σκληρή και επίπονη εργασία την οποία εκτελούσε σχεδόν κάθε κάτοικος του χωριού αφού οι περισσότεροι είχαν μεγάλα ή μικρά κτήματα με ελαιόδεντρα. Τότε ακόμα στην Ψίνθο ο αριθμός των ελαιόδεντρων δεν ήταν τόσο μεγάλος όσο σήμερα, πολλές από τις σημερινές ποικιλίες ελαιόδεντρων τότε δεν υπήρχαν, υπήρχαν μόνο ντόπιες ποικιλίες ελιάς με πιο διαδεδομένη αυτή που οι Ψινθενοί ακόμα και σήμερα αποκαλούν "χοντροελιά".
Πολλοί χωριανοί είχαν χωράφια με ελαιόδεντρα σε μακρινές αποστάσεις από το κέντρο του χωριού και πήγαιναν εκεί είτε με τα πόδια είτε πάνω στα μεταφορικά μέσα της εποχής, τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια. Ξυπνούσαν νωρίς το πρωί και γύριζαν απόγευμα αν όχι το βράδυ ορισμένες φορές. Στο λιομάζωμα συμμετείχαν όλοι όσοι μπορούσαν. Τότε δεν υπήρχαν τα πλαστικά ή άλλου τύπου δίχτυα και έτσι ο τιναχτής, αυτός που τίναζε το ελαιόδεντρο για να πέσουν οι καρποί της ελιάς, έριχνε τις ελιές με το τίναγμα κάτω στη γη και οι υπόλοιποι έπρεπε να τις μαζέψουν μια προς μια με τα χέρια από κάτω, κάτι που έπαιρνε πολύ χρόνο και ήταν ιδιαίτερα κουραστικό. Πολύ αργότερα άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι πρώτοι πλαστικοί μουσαμάδες ως δίχτυα, που έβαζαν συνήθως οι κάτοικοι στους τοίχους των σπιτιών τους, για να προστατευθούν από την υγρασία, κάτι που επιτάχυνε το μάζεμα της ελιάς.
Για το τίναγμα χρησιμοποιούνταν η «βίτσα» ένα ίσιο, λεπτό αλλά συγχρόνως γερό κλαδί από δέντρο, με το οποίο ο τιναχτής χτυπούσε τα κλαδιά των ελαιόδεντρων για να πέσουν. Η "βίτσα" χρησιμοποιείται ακόμα και στις μέρες μας αν και σήμερα υπάρχουν και άλλα πιο εξελιγμένα εργαλεία.
Βέβαια παρά την δυσκολία των εργασιών αυτών οι κάτοικοι εκείνη την εποχή ήταν σκληραγωγημένοι αφού οι περισσότεροι ήταν αγρότες και επαναλάμβαναν το λιομάζωμα κάθε χρόνο όπως και άλλες αγροτικές εργασίες αναγκαίες για την επιβίωση.
Το ίδιο δύσκολα γίνονταν και η μεταφορά των συλλεχθέντων ελιών από τα χωράφια στα σπίτια των χωριανών, αφού οι ελιές που μαζεύονταν από τα χωράφια μεταφέρονταν με τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια μέσα σε καλάθια τα λεγόμενα «κοφίνια» (ορισμένοι είχαν και μάλλινα τσουβάλια) και αποθηκεύονταν μέσα στα σπίτια και μάλιστα στο πάτωμα των σπιτιών ! Τα παλιά σπίτια στην Ψίνθο ήταν «μονόσπιτα» δηλαδή συνήθως είχαν ένα δωμάτιο μόνο και δύο αποθηκευτικούς χώρους τους λεγόμενους «παταρούς». Στους παταρούς αποθήκευαν το ελαιόλαδο μέσα σε πήλινα πιθάρια και διάφορα άλλα πράγματα αλλά τις ελιές τις έριχναν στο πάτωμα του σπιτιού και τις άφηναν εκεί μέχρι να τις ξαναμαζέψουν και να τις πάρουν σε ένα από τα ελαιοτριβεία του χωριού. Κάθε ζώο συνήθως μετέφερε δύο ή τρία κοφίνια με ελιές, αν υπήρχε περισσότερος καρπός προς συλλογή ο άνθρωπος με το ζώο έπρεπε την ίδια μέρα ή την επόμενη να επιστρέψει στο χωράφι και να ξαναγεμίσει τα καλάθια για να τα μεταφέρει στο σπίτι του και να τα αδειάσει ! Πολλές φορές μάλιστα όταν οι συλλεχθείσες ελιές ήταν υπερώριμες άφηναν λάδια στα πατώματα των σπιτιών κάτι το οποίο οι κάτοικοι θεωρούσαν δεδομένο.
Τα τέσσερα παλαιά ελαιοτριβεία της Ψίνθου
Τα τέσσερα ελαιοτριβεία της Ψίνθου ήτανε :
• Το ελαιοτριβείο της εκκλησίας της Ψίνθου που βρίσκονταν στην θέση όπου σήμερα βρίσκεται το κτήριο της τοπικής κοινότητας του χωριού.
• Το ελαιοτριβείο του Μιχαλά (του Μιχάλη Μαριά) που βρίσκονταν απέναντι από τα χωράφια της περιοχής Μουλά, κοντά στην κοιλάδα της Ψίνθου.
• Το ελαιοτριβείο του Βάσιλα (του Γιάννη Ορφανού) στον δρόμο προς Καμάρι κοντά στο γεφύρι.
• Το ελαιοτριβείο της Μαγδαληνής (της Μαγδαληνής Ρηνιού) στην κάτω γειτονιά κοντά στο δρόμο προς Φασούλι.
Το παλαιότερο απ όλα ήταν το ελαιοτριβείο της Μαγδαληνής ενώ το πιο σύγχρονο τότε θεωρούνταν εκείνο του Μιχαλά που ξεχώριζε από τα υπόλοιπα. Αν και όλα τα ελαιοτριβεία της Ψίνθου τότε χρησιμοποιούσαν δύο μεγάλες πέτρες για να λιώνουν της ελιές, το ελαιοτριβείο του Μιχαλά διέθετε καλύτερο μηχανισμό συμπίεσης των λιωμένων ελιών και ουσιαστικά αυτό το ξεχώριζε από τα υπόλοιπα αφού έτσι οι χωριανοί εκεί μπορούσαν να παράγουν περισσότερο λάδι. Οι εκκλησία αλλά και οι υπόλοιποι ιδιοκτήτες των ελαιοτριβείων έπαιρναν ένα μικρό μέρος από το λάδι που παρήγαγε ο κάθε ένας χωριανός. Αργότερα την πυρήνα από τα ελαιοτριβεία της Ψίνθου ερχόταν και αγόραζε φορτηγό για την αρωματοποιία - εργοστάσιο «Αγιακάτσικα» της Ρόδου όπου χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή σαπουνιών.
Έτσι έβγαινε το λάδι
Οι χωριανοί έπαιρναν τα κοφίνια και τα τσουβάλια με τις ελιές από τα σπίτια τους, τα πήγαιναν στο ελαιοτριβείο και τα άδειαζαν αργά, αργά με προσοχή ώστε να γίνει καλό άλεσμα των ελιών στην λεγόμενη «κοφινία». Η κοφινία ήταν ο λάκκος, συνήθως πέτρινος, κυκλικός όπου μέσα υπήρχαν οι πέτρες τις οποίες από την μία μεριά έσερναν ζώα, συνήθως μουλάρια αφού τα άλογα τότε σπάνιζαν. Η κάθε πέτρα ζύγιζε περίπου 500kg κιλά ! Ένας άξονας από σίδερο από την μια μεριά συνδεόταν με τις πέτρες και στην άλλη μεριά σερνόταν από από τα ζώα.
Όταν όλες οι ελιές μέσα στην κοφινία είχαν αλεστεί καλά και είχαν γίνει ένα ομοιογενές μείγμα, τότε με μεταλλικούς κουβάδες και φτυάρια οι άνθρωποι έπαιρναν το αλεσμένο αυτό μείγμα και το έριχνα πάνω στους «τουβράδες», κάτι σαν στρογγυλά φάκελα από γερό μαλλί (τρίχες ζώων) και στη συνέχεια έριχναν ζεστό νερό επάνω και τα πίεζαν ώστε να βγει το λάδι ! Η πίεση αυτή ασκούνταν από δύο άντρες που χρησιμοποιούσαν για τον σκοπό αυτό το «πιεστήριο» ένα βαρύ σίδερο δηλαδή που συμπίεζε τους τουβράδες από πάνω προς τα κάτω, λέγεται ότι το πιεστήριο του Μιχαλά ήρθε από το εξωτερικό.
Κάπως έτσι οι χωριανοί τότε έβγαζαν το ελαιόλαδο της χρονιάς από τα ελαιοτριβεία της Ψίνθου.
Το «φρύξιμο» των ελιών και το μαύρο ελαιόλαδο
Κάτι που αξίζει να σημειώσουμε, είναι ότι εκείνα τα χρόνια στη Ψίνθο, τις αποθηκευμένες ελιές στα σπίτια τις έκαιγαν (φούρνιζαν) στους φούρνους που υπήρχαν στις αυλές των σπιτιών ! Την διαδικασία αυτή της καύσης των ελιών οι χωριανοί την ονόμαζαν «φρύξιμο» και ήταν μια ακόμα παλαιότερη συνήθεια, έτσι πίστευαν ότι οι ελιές θα διατηρούνταν περισσότερο και καλύτερα στα σπίτια τους προτού τις μεταφέρουν στο ελαιοτριβείο για να βγάλουν το λάδι. Έτσι το ελαιόλαδο που έβγαζε τότε κάποιος που είχε «φρύξει (από την λέξη φρύξη = ξεροψήσιμο)» τις ελιές του προηγουμένως έπαιρνε ένα μαύρο χρώμα σε αντίθεση με το χρυσαφί-πράσινο ελαιόλαδο που όλοι ξέρουμε σήμερα. Αυτό όμως είχε σαν αποτέλεσμα το λάδι να έχει πολλές οξύτητες κάτι που δεν γνώριζαν οι κάτοικοι τότε και φυσικά δεν είναι καλό για την ποιότητα του λαδιού και την υγεία του ανθρώπου. Μάλιστα απ όσο θυμούνται κάτοικοι της Ψίνθου που έζησαν τότε όλα αυτά, ήταν οι Ιταλοί κατακτητές που υπέδειξαν στους ντόπιους να μην ακολουθούν αυτή την πρακτική του ψησίματος των ελιών.
* Όλες οι πληροφορίες του άρθρου αυτού προέρχονται από κατοίκους του χωριού που έζησαν τότε ως παιδιά.
H συγκομιδή του καρπού των ελαιόδεντρων στην Ελλάδα είναι πανάρχαια ασχολία έτσι και στην Ψίνθο ελαιόδεντρα καλλιεργούνταν από ανέκαθεν. Σε χωράφια του χωριού ακόμα συναντάμε αιωνόβια ελαιόδεντρα με μεγάλους κορμούς και κουφάλες. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στη περίοδο των χρόνων μετά την κατοχή στη Ψίνθο όπου τότε σύμφωνα με όσα θυμούνται κάτοικοι της Ψίνθου, υπήρχαν τέσσερα ενεργά ελαιοτριβεία στο χωριό.
Το λιομάζωμα στην Ψίνθο παλαιότερα
Εκείνη την εποχή το λιομάζωμα ή «λιομάζεμα» στα ψινθενά, ήταν μια σκληρή και επίπονη εργασία την οποία εκτελούσε σχεδόν κάθε κάτοικος του χωριού αφού οι περισσότεροι είχαν μεγάλα ή μικρά κτήματα με ελαιόδεντρα. Τότε ακόμα στην Ψίνθο ο αριθμός των ελαιόδεντρων δεν ήταν τόσο μεγάλος όσο σήμερα, πολλές από τις σημερινές ποικιλίες ελαιόδεντρων τότε δεν υπήρχαν, υπήρχαν μόνο ντόπιες ποικιλίες ελιάς με πιο διαδεδομένη αυτή που οι Ψινθενοί ακόμα και σήμερα αποκαλούν "χοντροελιά".
Πολλοί χωριανοί είχαν χωράφια με ελαιόδεντρα σε μακρινές αποστάσεις από το κέντρο του χωριού και πήγαιναν εκεί είτε με τα πόδια είτε πάνω στα μεταφορικά μέσα της εποχής, τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια. Ξυπνούσαν νωρίς το πρωί και γύριζαν απόγευμα αν όχι το βράδυ ορισμένες φορές. Στο λιομάζωμα συμμετείχαν όλοι όσοι μπορούσαν. Τότε δεν υπήρχαν τα πλαστικά ή άλλου τύπου δίχτυα και έτσι ο τιναχτής, αυτός που τίναζε το ελαιόδεντρο για να πέσουν οι καρποί της ελιάς, έριχνε τις ελιές με το τίναγμα κάτω στη γη και οι υπόλοιποι έπρεπε να τις μαζέψουν μια προς μια με τα χέρια από κάτω, κάτι που έπαιρνε πολύ χρόνο και ήταν ιδιαίτερα κουραστικό. Πολύ αργότερα άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι πρώτοι πλαστικοί μουσαμάδες ως δίχτυα, που έβαζαν συνήθως οι κάτοικοι στους τοίχους των σπιτιών τους, για να προστατευθούν από την υγρασία, κάτι που επιτάχυνε το μάζεμα της ελιάς.
Για το τίναγμα χρησιμοποιούνταν η «βίτσα» ένα ίσιο, λεπτό αλλά συγχρόνως γερό κλαδί από δέντρο, με το οποίο ο τιναχτής χτυπούσε τα κλαδιά των ελαιόδεντρων για να πέσουν. Η "βίτσα" χρησιμοποιείται ακόμα και στις μέρες μας αν και σήμερα υπάρχουν και άλλα πιο εξελιγμένα εργαλεία.
Βέβαια παρά την δυσκολία των εργασιών αυτών οι κάτοικοι εκείνη την εποχή ήταν σκληραγωγημένοι αφού οι περισσότεροι ήταν αγρότες και επαναλάμβαναν το λιομάζωμα κάθε χρόνο όπως και άλλες αγροτικές εργασίες αναγκαίες για την επιβίωση.
Το ίδιο δύσκολα γίνονταν και η μεταφορά των συλλεχθέντων ελιών από τα χωράφια στα σπίτια των χωριανών, αφού οι ελιές που μαζεύονταν από τα χωράφια μεταφέρονταν με τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια μέσα σε καλάθια τα λεγόμενα «κοφίνια» (ορισμένοι είχαν και μάλλινα τσουβάλια) και αποθηκεύονταν μέσα στα σπίτια και μάλιστα στο πάτωμα των σπιτιών ! Τα παλιά σπίτια στην Ψίνθο ήταν «μονόσπιτα» δηλαδή συνήθως είχαν ένα δωμάτιο μόνο και δύο αποθηκευτικούς χώρους τους λεγόμενους «παταρούς». Στους παταρούς αποθήκευαν το ελαιόλαδο μέσα σε πήλινα πιθάρια και διάφορα άλλα πράγματα αλλά τις ελιές τις έριχναν στο πάτωμα του σπιτιού και τις άφηναν εκεί μέχρι να τις ξαναμαζέψουν και να τις πάρουν σε ένα από τα ελαιοτριβεία του χωριού. Κάθε ζώο συνήθως μετέφερε δύο ή τρία κοφίνια με ελιές, αν υπήρχε περισσότερος καρπός προς συλλογή ο άνθρωπος με το ζώο έπρεπε την ίδια μέρα ή την επόμενη να επιστρέψει στο χωράφι και να ξαναγεμίσει τα καλάθια για να τα μεταφέρει στο σπίτι του και να τα αδειάσει ! Πολλές φορές μάλιστα όταν οι συλλεχθείσες ελιές ήταν υπερώριμες άφηναν λάδια στα πατώματα των σπιτιών κάτι το οποίο οι κάτοικοι θεωρούσαν δεδομένο.
Τα τέσσερα παλαιά ελαιοτριβεία της Ψίνθου
Τα τέσσερα ελαιοτριβεία της Ψίνθου ήτανε :
• Το ελαιοτριβείο της εκκλησίας της Ψίνθου που βρίσκονταν στην θέση όπου σήμερα βρίσκεται το κτήριο της τοπικής κοινότητας του χωριού.
• Το ελαιοτριβείο του Μιχαλά (του Μιχάλη Μαριά) που βρίσκονταν απέναντι από τα χωράφια της περιοχής Μουλά, κοντά στην κοιλάδα της Ψίνθου.
• Το ελαιοτριβείο του Βάσιλα (του Γιάννη Ορφανού) στον δρόμο προς Καμάρι κοντά στο γεφύρι.
• Το ελαιοτριβείο της Μαγδαληνής (της Μαγδαληνής Ρηνιού) στην κάτω γειτονιά κοντά στο δρόμο προς Φασούλι.
Το παλαιότερο απ όλα ήταν το ελαιοτριβείο της Μαγδαληνής ενώ το πιο σύγχρονο τότε θεωρούνταν εκείνο του Μιχαλά που ξεχώριζε από τα υπόλοιπα. Αν και όλα τα ελαιοτριβεία της Ψίνθου τότε χρησιμοποιούσαν δύο μεγάλες πέτρες για να λιώνουν της ελιές, το ελαιοτριβείο του Μιχαλά διέθετε καλύτερο μηχανισμό συμπίεσης των λιωμένων ελιών και ουσιαστικά αυτό το ξεχώριζε από τα υπόλοιπα αφού έτσι οι χωριανοί εκεί μπορούσαν να παράγουν περισσότερο λάδι. Οι εκκλησία αλλά και οι υπόλοιποι ιδιοκτήτες των ελαιοτριβείων έπαιρναν ένα μικρό μέρος από το λάδι που παρήγαγε ο κάθε ένας χωριανός. Αργότερα την πυρήνα από τα ελαιοτριβεία της Ψίνθου ερχόταν και αγόραζε φορτηγό για την αρωματοποιία - εργοστάσιο «Αγιακάτσικα» της Ρόδου όπου χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή σαπουνιών.
Έτσι έβγαινε το λάδι
Οι χωριανοί έπαιρναν τα κοφίνια και τα τσουβάλια με τις ελιές από τα σπίτια τους, τα πήγαιναν στο ελαιοτριβείο και τα άδειαζαν αργά, αργά με προσοχή ώστε να γίνει καλό άλεσμα των ελιών στην λεγόμενη «κοφινία». Η κοφινία ήταν ο λάκκος, συνήθως πέτρινος, κυκλικός όπου μέσα υπήρχαν οι πέτρες τις οποίες από την μία μεριά έσερναν ζώα, συνήθως μουλάρια αφού τα άλογα τότε σπάνιζαν. Η κάθε πέτρα ζύγιζε περίπου 500kg κιλά ! Ένας άξονας από σίδερο από την μια μεριά συνδεόταν με τις πέτρες και στην άλλη μεριά σερνόταν από από τα ζώα.
Όταν όλες οι ελιές μέσα στην κοφινία είχαν αλεστεί καλά και είχαν γίνει ένα ομοιογενές μείγμα, τότε με μεταλλικούς κουβάδες και φτυάρια οι άνθρωποι έπαιρναν το αλεσμένο αυτό μείγμα και το έριχνα πάνω στους «τουβράδες», κάτι σαν στρογγυλά φάκελα από γερό μαλλί (τρίχες ζώων) και στη συνέχεια έριχναν ζεστό νερό επάνω και τα πίεζαν ώστε να βγει το λάδι ! Η πίεση αυτή ασκούνταν από δύο άντρες που χρησιμοποιούσαν για τον σκοπό αυτό το «πιεστήριο» ένα βαρύ σίδερο δηλαδή που συμπίεζε τους τουβράδες από πάνω προς τα κάτω, λέγεται ότι το πιεστήριο του Μιχαλά ήρθε από το εξωτερικό.
Κάπως έτσι οι χωριανοί τότε έβγαζαν το ελαιόλαδο της χρονιάς από τα ελαιοτριβεία της Ψίνθου.
Το «φρύξιμο» των ελιών και το μαύρο ελαιόλαδο
Κάτι που αξίζει να σημειώσουμε, είναι ότι εκείνα τα χρόνια στη Ψίνθο, τις αποθηκευμένες ελιές στα σπίτια τις έκαιγαν (φούρνιζαν) στους φούρνους που υπήρχαν στις αυλές των σπιτιών ! Την διαδικασία αυτή της καύσης των ελιών οι χωριανοί την ονόμαζαν «φρύξιμο» και ήταν μια ακόμα παλαιότερη συνήθεια, έτσι πίστευαν ότι οι ελιές θα διατηρούνταν περισσότερο και καλύτερα στα σπίτια τους προτού τις μεταφέρουν στο ελαιοτριβείο για να βγάλουν το λάδι. Έτσι το ελαιόλαδο που έβγαζε τότε κάποιος που είχε «φρύξει (από την λέξη φρύξη = ξεροψήσιμο)» τις ελιές του προηγουμένως έπαιρνε ένα μαύρο χρώμα σε αντίθεση με το χρυσαφί-πράσινο ελαιόλαδο που όλοι ξέρουμε σήμερα. Αυτό όμως είχε σαν αποτέλεσμα το λάδι να έχει πολλές οξύτητες κάτι που δεν γνώριζαν οι κάτοικοι τότε και φυσικά δεν είναι καλό για την ποιότητα του λαδιού και την υγεία του ανθρώπου. Μάλιστα απ όσο θυμούνται κάτοικοι της Ψίνθου που έζησαν τότε όλα αυτά, ήταν οι Ιταλοί κατακτητές που υπέδειξαν στους ντόπιους να μην ακολουθούν αυτή την πρακτική του ψησίματος των ελιών.
* Όλες οι πληροφορίες του άρθρου αυτού προέρχονται από κατοίκους του χωριού που έζησαν τότε ως παιδιά.
Αναρτήθηκε απο : admin στις December 02, 2015
