Η αυθόρμητη φοιτητική εξέγερση στο Πολυτεχνείο τον Νοέμβρη του 1973 είναι η κορυφαία αντιδικτατορική πράξη του ελληνικού λαού απέναντι στην χούντα των συνταγματαρχών που με την βία χρησιμοποιώντας τον στρατό, είχαν καταλύσει το Δημοκρατικό Πολίτευμα. Στις ημέρες του Πολυτεχνείου συμμετείχαν φοιτητές, μαθητές, εργάτες και απλός κόσμος, πολίτες. Το Πολυτεχνείο δεν ανήκει σε κανένα κόμμα, καμία παράταξη, ανήκει στους Έλληνες. Δεν είναι τυχαίο ότι οι φοιτητές κρατούσαν όλες αυτές τις μέρες ελληνικές σημαίες μέχρι ακόμα και όταν το άρμα του στρατού πέρασε πάνω από μια από αυτές, ρίχνοντας την πόρτα στην πύλη του Πολυτεχνείου καθώς ο εκφωνητής του ραδιοσταθμού έψαλε τον εθνικό μας ύμνο. Το Πολυτεχνείο ήταν η αρχή του τέλους της επταετούς δικτατορίας στην Ελλάδα.


Τι προηγήθηκε της εξέγερσης του Πολυτεχνείου

Από την 21η Απριλίου του 1967 η Ελλάδα βρισκόταν υπό δικτατορική διακυβέρνηση, οι ατομικές ελευθερίες είχαν καταργηθεί, τα πολιτικά κόμματα είχαν διαλυθεί. Πολιτικοί και πολίτες με μοναδικό κριτήριο τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, συλλαμβάνονταν, φυλακίζονταν, βασανίζονταν και εξορίζονταν στα ξερονήσια.

Το δικτατορικό καθεστώς δεν επιθυμούσε πολιτικό αντίλογο και έκανε τα πάντα ώστε κάθε πλευρά της πολιτικής να καταστεί υπό τον έλεγχο του. Το ίδιο προσπάθησε να κάνει και με τους φοιτητές. Ήδη από το 1967 η χούντα απαγόρευσε τις φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια, στρατολογούσε υποχρεωτικά τους φοιτητές και επέβαλε μη εκλεγμένα άτομα στους φοιτητικούς συλλόγους της Eθνικής Φοιτητικής Ένωσης Eλλάδας (ΕΦΕΕ).

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1970, αυτοπυρπολείται ο Κώστας Γεωργάκης, Έλληνας φοιτητής Γεωλογίας στην πόλη Γένοβα της Ιταλίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στη χούντα. Ο Κώστας Γεωργάκης ήταν μέλος της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου και το 1970 ανώνυμα σε συνέντευξή του είχε αποκαλύψει ότι η Χούντα είχε διεισδύσει στις ελληνικές οργανώσεις της Ιταλίας. Φοβούμενος ότι η Χούντα θα ανακάλυπτε την ταυτότητά και θέλοντας να αποτρέψει το δικτατορικό καθεστώς να προβεί σε αντίποινα προς την οικογένειά του στην Ελλάδα, αποφάσισε να αυτοπυρποληθεί ξημερώματα μπροστά από το δικαστικό μέγαρο στην πλατεία Ματεότι της Γένοβας. Πριν αυτοπυρποληθεί είχε φωνάξει: «Το έκανα για χάρη της Ελλάδας, ζήτω η δημοκρατία, όλοι οι Ιταλοί ας αναφωνήσουν ζήτω η ελεύθερη Ελλάδα !». Στην Ελλάδα η χούντα φρόντισε ώστε να μην μαθευτεί το τι έγινε στην Ιταλία όμως το περιστατικό ήδη είχε προκαλέσει έντονη αίσθηση στη διεθνή κοινότητα.


Τρία χρόνια αργότερα, στις 5 Φεβρουαρίου του 1973, οι φοιτητές του Πολυτεχνείου των Αθηνών αποφασίζουν να απέχουν από τα μαθήματα τους.

Στις 13 Φεβρουαρίου του 1973 έγινε διαδήλωση μέσα στο Πολυτεχνείο. Η χούντα έδωσε εντολή στην αστυνομία να επέμβει, παραβιάζοντας το πανεπιστημιακό άσυλο. Συνολικά 11 φοιτητές συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη.


Στις 21 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, 30.000 πολίτες διαδηλώνουν στο κέντρο της Αθήνας με βασικό σύνθημα «Ελλάς Ελλήνων Φυλακισμένων, Κάτω η Χούντα !», φοιτητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών καταλαμβάνουν το κτίριο της σχολής ζητώντας ανάκληση του νόμου 1347 που επέβαλε την στράτευση «αντιδραστικών νέων». Συμφοιτητές τους είχαν ήδη στρατολογηθεί με τη βία. Οι φοιτητές της Νομικής ανεβαίνουν στην ταράτσα του κτιρίου και ορκίζονται: «Εμείς οι φοιτητές των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στο όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών, του πανεπιστημιακού ασύλου, της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων». Η αστυνομία ξυλοκόπησε πολλούς φοιτητές στους δρόμους γύρω από την σχολή.

Τον Ιούνιο του 1973 ο δικτάτορας Παπαδόπουλος με ένα νέο στημένο δημοψήφισμα εκθρονίζει τον Κωνσταντίνο και αυτοανακηρύσσεται «Πρόεδρος της Δημοκρατίας», αναγγέλλει γενική αμνηστία και αρκετοί αγωνιστές απελευθερώνονται. Διορίζει μια κυβέρνηση που θα διοργανώσει πολιτικές εκλογές και αρκετές πολιτικές προσωπικότητες δέχονται να συνεργαστούν.

Στις 4 Νοεμβρίου του 1973, με αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου πραγματοποιείται μεγάλη διαδήλωση.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου

Την 14 Νοεμβρίου του 1973 οι φοιτητές του Πολυτεχνείου συγκεντρώνονται στο προαύλιο του πανεπιστημίου και αποφασίζουν αποχή από τα μαθήματα τους με αίτημα να γίνουν εκλογές για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Οι γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων, απορρίπτουν τα κυβερνητικά μέτρα σχετικά με τον προγραμματισμό των φοιτητικών εκλογών και αποφασίζουν την κατάληψη του κτιρίου υπό τον έλεγχο Συντονιστικής Επιτροπής. Φοιτητές από την Ιατρική και Νομική σχολή φτάνουν στο Πολυτεχνείο όπου ενώνονταν με τους συμφοιτητές τους. Εν τω μεταξύ μέσα στο Πολυτεχνείο παρεισφρύουν ασφαλίτες και παρακρατικοί.

Την 15 Νοέμβρη του 1973, σταδιακά χιλιάδες πολίτες συγκεντρώνονταν στην Πατησίων εκδηλώνοντας την αλληλεγγύη τους προς τους εξεγερμένους φοιτητές και παράλληλα λειτουργούν σαν ασπίδα των φοιτητών. Στους γύρω δρόμους γίνονται συγκρούσεις μεταξύ της αστυνομίας και πολιτών. Οι φοιτητές οχυρώνονται μέσα στο κτίριο της σχολής και φτιάνουν παράνομο ραδιοφωνικό σταθμό μέσω του οποίου ζητούν την συμπαράσταση του κόσμου. Ο πομπός του ραδιοφωνικού σταθμού φτιάχτηκε από τους ίδιους τους φοιτητές στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών. Εκφωνητές του σταθμού ήταν ο Δημήτρης Παπαχρήστος, ο Μίλτος Χαραλαμπίδης και η Μαρία Δαμανάκη. Καθώς γίνεται γνωστό τι συμβαίνει στο Πολυτεχνείο και άλλος κόσμος πλην φοιτητών καταφθάνει άλλοι μπαίνουν μέσα και άλλοι μένουν έξω. Από τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου μεταδίδονται συνθήματα όπως: «Εδώ Πολυτεχνείο ! Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων», «Εδώ Πολυτεχνείο ! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία». Η λειτουργία του σταθμού γίνεται γνωστή, σύντομα ραδιοπειρατές αναμεταδίδουν τον σταθμό και περισσότερος κόσμος ακούει την φωνή των φοιτητών. Στην επαρχία, σε εκδηλώσεις συμπαράστασης προχωρούν οι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Πάτρας και της Θεσσαλονίκης ενώ φοιτητές του πανεπιστημίου στα Ιωάννινα καταλαμβάνουν το κτίριο της σχολής τους. Η χούντα στέλνει ελεύθερους σκοπευτές στα κτήρια γύρω από το Πολυτεχνείο, κάτω στους δρόμους υπάρχουν παρακρατικοί και αστυνομία.

Στο Πολυτεχνείο φτάνουν και ορισμένοι καλλιτέχνες. Ένας από αυτούς ήταν ο Νίκος Ξυλούρης (Ψαρονίκος) που βρέθηκε μέσα στο Πολυτεχνείο και τις τρεις ημέρες της κατάληψης. Εμφανίζεται μάλιστα σε φωτογραφία να κάνει το σήμα της νίκης με τα δάχτυλα του, ανάμεσα στους φοιτητές. Τραγούδησε στους φοιτητές ριζίτικα τραγούδια αλλά και το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» ξεσηκώνοντας το πλήθος. Γιαυτή του την συμμετοχή στο Πολυτεχνείο στη συνέχεια κυνηγήθηκε από το καθεστώς.


Στις 16 Νοεμβρίου, η στήριξη του κόσμου αποκτά διαστάσεις λαϊκής εξέγερσης, το πλήθος έξω από το Πολυτεχνείο φωνάζει αντιδικτατορικά συνθήματα. Στο Πολυτεχνείο φτάνουν οικοδόμοι και εργάτες. Μαθητές από σχολεία συμμετέχουν. Τυπώνονται αντιδικτατορικά φυλλάδια και μοιράζονται στο δρόμο. Συνθήματα γράφονται στους τοίχους, στα διερχόμενα αυτοκίνητα και τα τρόλεϊ. Έξω από το Πολυτεχνείο οι αστυνομικές δυνάμεις επιτίθενται στο συγκεντρωμένο πλήθος. Χτυπάνε τους ανθρώπους με γκλομπς, πετάνε δακρυγόνα και στοχεύουν το πλήθος με πλαστικές σφαίρες. Ελεύθεροι σκοπευτές από ταράτσες και μπαλκόνια κτηρίων στην ευρύτερη περιοχή σημαδεύουν και σκοτώνουν ανθρώπους, σφαίρες εξοστρακίζονται. Στήνονται οδοφράγματα, οι διαδηλωτές αντιστέκονται. Μέσα στο Πολυτεχνείο οι φοιτητές στήνουν ιατρείο που δίνει τις πρώτες βοήθειες και περιθάλπει στο μέτρο του δυνατού τα θύματα των επιθέσεων και τους τραυματίες ενώ γίνονται εκκλήσεις για φάρμακα. Υπάρχουν ήδη οι πρώτοι νεκροί. Το βράδυ γίνεται γνωστό ότι πλησίον του σταθμού Λαρίσης συγκεντρώθηκαν ΛΟΚ και αλεξιπτωτιστές. Τρία άρματα μάχης φτάνουν στο Πολυτεχνείο, τα δύο αποκλείουν τις πλαϊνές πύλες και το τρίτο λαμβάνει θέση απέναντι από την κεντρική πύλη του πανεπιστημίου.

Ξημερώματα 17ης Νοέμβρη 1973, το άρμα που βρίσκεται απέναντι από την κεντρική πύλη, παίρνει εντολή να εισβάλλει στο Πολυτεχνείο ! Πάνω στην πόρτα όπως και πίσω από αυτήν βρίσκονται φοιτητές και ελληνικές σημαίες. Από τον ραδιοφωνικό σταθμό ακούγεται: «Αδέλφια μας, αδέλφια μας, αδέλφια μας στρατιώτες! Δεν θα σηκώσετε, δεν θα σηκώσετε όπλο, δεν θα σηκώσετε και δεν θα πυροβολήσετε να σκοτώσετε τα αδέρφια σας !» «Αδέλφια μας, αδέλφια μας στρατιώτες, αδέλφια μας στρατιώτες πώς είναι δυνατόν να πυροβολήσετε τα αδέρφια σας, να χυθεί ελληνικό αίμα;» «Όλοι πιστεύουμε στην λευτεριά, και γω πάλι πρώτος αρχίζω τον Εθνικό Ύμνο! Αυτό το αιώνιο σύμβολο της Ελευθερίας! Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψη που με βία μετράει τη γη. Απ' τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!... ....Κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει φιλελεύθερη λαλιά το ένα εκτύπαε τ' άλλο χέρι από την απελπισιά». Το άρμα χτυπάει και ρίχνει την πόρτα, περνάει πάνω από αυτή και συνθλίβει ένα όχημα που οι φοιτητές είχαν τοποθετήσει πίσω της, φοιτητές τραυματίζονται. Η στιγμή είναι συγκλονιστική:


Πίσω από τον άρμα ακολουθούν στρατιώτες, αστυνομικοί, ασφαλίτες και άνθρωποι της ΕΣΑ μπαίνουν στον χώρο του Πολυτεχνείου κυνηγώντας τους φοιτητές. Πολλοί συλλαμβάνονται, άλλοι ξυλοκοπούνται από αστυνομικούς κατά την έξοδο τους ή στους γύρω δρόμους ενώ άλλοι καταφέρνουν και διαφεύγουν. Οι στρατιώτες έχουν περισσότερο το ρόλο τοποτηρητή της τάξης και της ασφάλειας, κατά κανόνα τους φοιτητές χτυπάνε οι αστυνομικοί. Άγριοι ξυλοδαρμοί γίνονται στους γύρω δρόμους. Μάλιστα ορισμένοι στρατιώτες, μπροστά σ αυτό το θέαμα, προστάτευσαν οι ίδιοι κάποιους φοιτητές από το μένος των αστυνομικών !

Άλλη μια Έξοδος καταγράφεται στην ελληνική ιστορία. Καθώς οι φοιτητές σκορπίζουν στην πόλη, πολλοί ανοίγουν τα σπίτια τους για να τους κρύψουν ή για να τους περιθάλψουν καθώς κάποιοι είναι βαριά τραυματισμένοι.

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Σύφωνα με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, έχουν καταγραφεί εικοσιτέσσερις (24) πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις νεκρών. Παράλληλα, έχει συγκροτηθεί ένας κατάλογος δεκαέξι (16) ανωνύμων περιπτώσεων που είχε θεωρηθεί σε κάποια στιγμή της διαδικασίας ότι «προκύπτουν βασίμως» ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία. Τέλος, η έρευνα έχει θέσει στο μικροσκόπιο τριάντα (30) επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται επίμονα στους περισσότερους καταλόγους από το 1974 μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. Όλες αυτές οι ανώνυμες και οι αμφιλεγόμενες επώνυμες περιπτώσεις παραμένουν σε εκκρεμότητα, προκειμένου να διερευνηθούν περισσότερο, προτού αποφασιστεί οριστικά να υιοθετηθούν ή να απορριφθούν.

Σήμερα ορισμένοι αμφισβητούν ότι υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο κάτι που διαψεύδεται από τις μαρτυρίες όσων έζησαν τότε τα γεγονότα αλλά και από τις οικογένειες των θυμάτων. Η χούντα δεν είχε συμφέρον να μαθευτεί η αλήθεια για τους νεκρούς. Προσπάθησε να σταματήσει τις οικογένειες. Η χαροκαμένη μάνα του Μιχάλη Μυρογιάννη που στις 12.00 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής), αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πήραμε ένα τηλεφώνημα και μου είπανε κυρία Μυρογιάννη - και μου μίλησε αυτός, δεν θα ξεχάσω, τόσο ωραία - ότι έγινε για το παιδί σας έγινε, ήταν καλά να μην συμβεί αυτό, να μην χαθεί. Αφού χάθηκε όμως δεν μπορεί να διορθωθεί τίποτα. Μπορείτε τώρα να εξασφαλίσετε το οικονομικό πρόβλημα, να ζήσετε βασίλισσα». Η σύζυγος του Βασίλειου Φάμελλου που στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως αναφέρει ότι οι χουντικοί της είπανε: «Κάνε τον σταυρό σου που δεν τον πετάξαμε και αυτόν στον λάκκο» και μάλιστα της πρότειναν διορισμό στο δημόσιο όπως κατέθεσε η ίδια στην δίκη του Πολυτεχνείου ! Αυτά είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα του πως λειτουργούσε η χούντα και πως προσπαθούσε να σταματήσει τους ανθρώπους από το να πούνε την αλήθεια.

Όπως αναφέρεται και στην εκπομπή ιστορικού περιεχομένου «Μηχανή του Χρόνου», 24 άτομα έχασαν την ζωή τους μέσα σε 3 ημέρες. Κατά τη μεταπολίτευση ξεκίνησε έρευνα για τα γεγονότα. Όμως η αστυνομία και οι γιατροί δεν κράταγαν στοιχεία, κυρίως από σκοπιμότητα. Η έλλειψη στοιχείων και οι ψευδείς αναφορές, δυσχέραναν το έργο του εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά που κλήθηκε να ολοκληρώσει την έρευνα του μέσα σε δύο μόνο μήνες. Η δίκη του Πολυτεχνείο ξεκίνησε στις 16 Οκτωβρίου του 1975 και τελείωσε στις 30 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Οι πρωταίτιοι φυλακίσθηκαν αλλά πολλοί που συμμετείχαν ενεργά και πάτησαν την σκανδάλη, καλύφθηκαν και δεν τιμωρήθηκαν ποτέ.


Επώνυμοι νεκροί των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973 κατά χρονολογική κατάταξη, (προσωρινός κατάλογος) από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών:

1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 20.30-21.00, ενώ βρισκόταν στη διασταύρωση οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έρριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.30 και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έρριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο).

3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.00 και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έρριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. (F Σεπτεμβρίου), όπου και πέθανε.

4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών».

5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών.

6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις 16.11.1973 γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής».

7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973 ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις 19.11.1973, ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ.

8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973, ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε τη Δευτέρα, 19.11.1973, από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις 9.9.1974, έγινε τελετή στη μνήμη του.

9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρθένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα 19.11.1973.

10. Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Αγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις 10.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974).

11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 10.15 το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΑΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έρριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από 12 μέρες, στις 30.11.1973.

12. Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις 10.30 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Αυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην κλινική «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις 10.30 με 11.00 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του.

14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις 11.30 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος.

15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 12.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.

16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις 12.00 το μεσημέρι της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν.

17. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 5V2 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό (πιθανόν ο ίλαρχος Σπυρίδων Σταθάκης του Κ.Ε.Τ/Θ), που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Αγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέϋδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το ΚεράσοΒο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις 13.30 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ' Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

20. Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις 11.00 με 12.00 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Γ' Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις 30.1.1974.

21. Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις 12.00 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλςος Ντερτιλής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.

22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από την Κροκέα Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις 12.00 με 12.30 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις 27.12.1973.

23. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικοπόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις 18.11.1973 από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις 21.11.1973.

24. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Ανω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Κτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις 17.12.1973 στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα. Σε ορισμένους καταλόγους νεκρών αναφέρεται ανακριβώς ως «Κώστας Μικρώνης».



Διαβάστε το άρθρο «Πολυτεχνείο '73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες» στο οποίο παρουσιάζονται τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας που διεξάγεται στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών για τα θύματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973 και παρατίθεται αναλυτικός κατάλογος των τεκμηριωμένων νεκρών. Η μελέτη αυτή έχει υιοθετηθεί από τη σχετική βιβλιογραφία ως η πλέον έγκυρη επιστημονική προσέγγιση στο ζήτημα.


H επταετής δικτατορία οδήγησε και στην εθνική τραγωδία του διαμελισμού της Κύπρου με την εισβολή των Τούρκων στην Μεγαλόνησο. Φέτος για πρώτη φορά, σαράντα τρία χρόνια μετά το 1974, έγινε διαθέσιμος σε όλους τους Έλληνες ο «Φάκελος της Κύπρου» από την Βουλή των Ελλήνων.

Οι πρώτοι τέσσερις τόμοι αναρτήθηκαν στον ιστότοπο της βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων και μπορεί ο καθένας να τους μελετήσει: Τόμος 1ος, Τόμος 2ος, Τόμος 3ος, Τόμος 4ος.