Σε παλαιότερο άρθρο είχαμε γράψει για τον άγριο κρόκο ή σαφράν που φύεται στην περιοχή μας από αρχαιοτάτων χρόνων, ένα από τα πολλά είδη κρόκων όπως τον περίφημο ήμερο κρόκο Κοζάνης που είναι από τα ακριβότερα καρυκεύματα στις μέρες μας. Υπάρχει όμως και το «σαφράν των φτωχών» !


Ένα από τα πρώτα άγρια λουλούδια που ανθίζουν μέσα στον χειμώνα πριν ακόμα έρθει η άνοιξη είναι η άγρια καλέντουλα. Υπάρχει η ήμερη (calendula officinalis) ο σπόρος της οποίας πωλείται στο εμπόριο ως καλλωπιστικό φυτό και η άγρια καλέντουλα (calendula arvensis). Τα δύο είδη μοιάζουν αρκετά με μαργαρίτα, μόνο που δεν έχουν λευκά άνθη. Η άγρια καλέντουλα είναι ένα μικρό κίτρινο αγριολούλουδο με κίτρινα ή πορτοκαλί άνθη που το συναντάμε σχεδόν παντού στην εξοχή, τα χωράφια, δίπλα στους δρόμους καμιά φορά ακόμα και στους κήπους των σπιτιών. Η διαφορά της ήμερης με την άγρια καλέντουλα είναι ότι τα άνθη της πρώτης είναι μεγαλύτερα και ανθίζει την άνοιξη ενώ η άγρια έχει μικρότερα άνθη και ανθίζει νωρίτερα - ανάλογα την περιοχή - μέσα στον χειμώνα. Τόσο η άγρια όσο και η ήμερη έχουν τις ίδιες ιδιότητες. Στην Ψίνθο η αγρία καλέντουλα ανθίζει στην εξοχή συνήθως τον Φεβρουάριο ενώ ορισμένες χρονιές ακόμα νωρίτερα τέλη του Δεκέμβρη και αν δεν ξεραθεί από την ζέστη μπορεί να αντέξει ακόμα και μετά το καλοκαίρι έως τον Οκτώβρη !


Σχεδόν όλοι μας το έχουμε δει κάπου, αφού είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα αγριολούλουδα που μπορεί να συναντήσει κανείς, έχει όμως και αυτό την δική του ιστορία.


Άγρια Kαλέντουλα (Calendula arvensis)


Η άγρια καλέντουλα (calendula arvensis) - ή αλλιώς νεκράνθεμο, νεκρολούλουδο, νεκράνθεμον, κιτρινολούλουδο, πετεινόχορτο, μοσχαρδίνι κ.α - είναι ένα πολύ συνηθισμένο μικρό, απλό και όμορφο αγριολούλουδο που φύεται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και της Ευρώπης. Είναι ετήσιο φυτό και ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων, που αποτελούν την μεγαλύτερη οικογένεια στο φυτικό βασίλειο. Το ύψος του κυμαίνεται από 10 - 40 εκατοστά. Βρίσκεται σχεδόν παντού στην εξοχή γιατί ένα μόνο άνθος δίνει πολλούς σπόρους και έτσι πολλαπλασιάζεται εύκολα. Τα άνθη είναι κίτρινα ή πορτοκαλί, απλά ή διπλά και έχουν χαρακτηριστική ευχάριστη μυρωδιά. Τα φύλλα του φυτού άλλα μεγαλύτερα και άλλα μικρότερα σε μέγεθος έχουν βαθύ πράσινο χρώμα και είναι λογχοειδή. Είναι επίσης βότανο και έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Συνήθως χρησιμοποιούνται τα άνθη του φυτού αφού αποξηρανθούν ενώ πιο σπάνια τα φύλλα και η ρίζα του. Η χρήση του φυτού ήταν διαδεδομένη στον αρχαίο κόσμο για τις φαρμακευτικές, καλλυντικές του ιδιότητες ενώ το χρησιμοποιούσαν και στα φαγητά. Εικάζεται ότι η καταγωγή του φυτού είναι από την αρχαία Αίγυπτο. Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Ινδοί και οι Άραβες επίσης χρησιμοποιούσαν το φυτό και γνώριζαν τις ιδιότητες του. Οι Ρωμαίοι και οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν την καλέντουλα σε θρησκευτικές τελετές. Το όνομα καλέντουλα φαίνεται ότι έδωσαν στο φυτό οι Ρωμαίοι όταν πρόσεξαν ότι το φυτό ανθίζει στις καλένδες, δηλαδή τις πρώτες μέρες του μήνα (calenda, kalendae = πρώτη μέρα του μήνα). Τα άνθη του φυτού ανοίγουν το πρωί σιγά σιγά καθώς ο ήλιος ανατέλλει και κλείνουν με τον ίδιο τρόπο κατά το ηλιοβασίλεμα. H άγρια καλέντουλα και η καλλιεργήσιμη καλέντουλα έχουν τις ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες.


Μερικές από τις χρήσεις του φυτού

Από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας οι χρήσεις του φυτού είναι πολλές, αναφέρουμε συνοπτικά παρακάτω ορισμένες από αυτές.


Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται περισσότερο τα άνθη του φυτού και λιγότερο τα φύλλα ακόμα και η ρίζα. Τα άνθη της καλέντουλας έχουν αντισηπτικές ιδιότητες, συμβάλουν στην μείωση των φλεγμονών και στην αποθεραπεία πληγών. Χρησιμοποιούνται για να θεραπεύσουν διάφορες δερματικές ασθένειες και δρουν κατά των δερματικών ελκών. Η καλέντουλα δρα ως στυπτικό, επουλωτικό, αντιμυκητικό και αντιφλεγμονώδες. Βοηθάει στα ελαφρά εγκαύματα και στα τσιμπήματα εντόμων. Από τα άνθη παράγεται αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείται στην θεραπεία πληγών και εγκαυμάτων. Υπό τη μορφή αλοιφής τοποθετείται στις πληγές και βοηθά στην γρήγορη επούλωση τους, επίσης δρα κατά της ακμής και βοηθάει το δέρμα καταπραΰνοντας τους ερεθισμούς του δέρματος. Στις μέρες μας μάλιστα η καλέντουλα αποτελεί βάση για διάφορες κρέμες, αλοιφές, και καλλυντικά που πωλούνται στα φαρμακεία. Στην λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε ως κατάπλασμα κατά παθήσεων των οφθαλμών ενώ συνηθιζόταν ή πλύση των ματιών με το νερό από τα βρασμένα άνθη. Επίσης χρησιμοποιούνταν ως καταπλάσματα που βοηθούσε να εξαφανιστούν κρεατοελιές και κάλοι. Χρησιμοποιείται κατά της επιπεφυκίτιδας και των εκζεμάτων. Τσάι από καλέντουλα μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του έλκους του στομάχου των φλογώσεων και των φλεγμονών. Τα άνθη του φυτού χρησιμοποιούνται ακόμα σε ποδόλουτρα που καταπραΰνουν τα κουρασμένα πόδια. Λάδι από καλέντουλα χρησιμοποιείται σε διάφορους τύπους μασάζ και την αρωματοθεραπεία.

Πέρα από τις θεραπευτικές χρήσεις η καλέντουλα κατά την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν ως χρωστική για υφάσματα, τρόφιμα και καλλυντικά. Στην αναγέννηση χρησιμοποιόταν ως βαφή μαλλιών που έδινε ένα κίτρινο χρώμα.

Χρησιμοποιούνται ευρέως επίσης στην γαστρονομία τα αποξηραμένα πέταλα της καλέντουλας ή σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και τα φρέσκα.


«Το σαφράν των φτωχών»

Το σαφράν διαχρονικά ήταν πολύτιμο και η τιμή του υψηλή όπως συμβαίνει και σήμερα. Έτσι παλαιότερα όσοι δεν μπορούσαν να αγοράσουν σαφράν ή δεν είχαν χρησιμοποιούσαν στην θέση του αποξηραμένα άνθη της καλέντουλας. Το πρόσθεταν στα φαγητά και έδινε σε αυτά χρώμα όμως δεν έδινε γεύση, όπως συμβαίνει με το σαφράν. Για το λόγο αυτό το χρησιμοποιούσαν ευρέως για να χρωματίζουν διάφορα τρόφιμα και φαγητά (τυριά, βούτυρο, ρύζι, ζυμαρικά κ.α) εξού και ονομάστηκε ως «το σαφράν των φτωχών». Μάλιστα διάφοροι επιτήδειοι χρησιμοποιούσαν τα πορτοκαλί αποξηραμένα άνθη της καλέντουλας τριμμένα ή σε σκόνη για να νοθεύουν το σαφράν ! Όπως διαβάζουμε σε άρθο του kozanilife.gr και στις μέρες μας - αν και οι τεχνικές έχουν εξελιχθεί - ορισμένοι εξακολουθούν να νοθεύουν το σαφράν με τον ίδιο τρόπο, με καλέντουλα : «Το 2011 σύμφωνα με την Ιταλική ένωση σαφραν-σαφραν, πωλήθηκαν 18.432 κιλά παραποιημένου σαφράν στην Ιταλία. Το προϊόν με περισσότερο κίνδυνο νοθείας είναι η σκόνη, επειδή μπορεί να αναμιγνύεται με άλλα μέρη του φυτού ή με διαφορετικά φυτά, όπως κουρκουμά, από σπόρους κάρδαμου ή «ψευδή σαφράν», καλέντουλα αλλά επίσης σκόνη από σανταλόξυλο και συνθετικές χρωστικές ουσίες. Οι πιο συνηθισμένες και συχνές παραποιήσεις των στιγμάτων Κρόκου , συμβαίνει με την προσθήκη των λουλουδιών Cartamus tinctorius (Cartamo-Zafferanone) , κομμάτια απο Calendula officinalis, στίγματα του Crocus vernus, πέταλα Punica granatum, παπαρούνεςκαι προσθήκη χρωστικών ουσιών , όπως ταρτραζίνη Ε102 και Ε104 κινολίνη.»


* ΠΡΟΣΟΧΗ : Δεν πρέπει να καταναλώνετε βότανα σε καμία περίπτωση τα οποία δεν γνωρίζετε ! Μην το επιχειρήσετε ! Ο ασφαλέστερος τρόπος για να γνωρίσει κάποιος τα βότανα είναι να συμβουλευτεί έναν ειδικό, κάποιον που πραγματικά γνωρίζει για να του δείξει διαφορετικά ρισκάρετε την υγεία σας.