Οι ξυνιές της Ψίνθου ή αλλιώς οι οξαλίδες (Οξαλίδα - Oxalis pes-caprae ή Oxalis ceruna), είναι ανθοφόρο φυτό με χαρακτηριστικά κίτρινα άνθη πάνω σε μακρύ ποδίσκο, πρόκειται για πολυετή πόα. Άλλες ονομασίες της οξαλίδας είναι : οξαλίς, οξηλίς, ξυνήθρα, ξυνάκι, ξυνιά, αγριολάπαθο, λάπαθο, λάπατο, νερολάπατο, ξυνίτσα, ξυνίδα, κύπτουσα και ξυνάλατη. Το ονομάζουν ακόμα και ξινοτρίφυλλο ή αγριοτρίφυλλο λόγω των φύλλων του που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν με τριφύλλι.


Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ότι το φυτό έχει καταγωγή από την Νότιο Αφρική ! Το φυτό πολλαπλασιάζεται με βολβούς, εξαπλώνεται γρήγορα με νέους βλαστούς και καλύπτει μεγάλες εκτάσεις γιαυτό και θεωρείται ζιζάνιο το οποίο μάλιστα δύσκολα ξεριζώνεται. Κατάφερε έτσι να εξαπλωθεί σε όλη σχεδόν την Μεσόγειο. Εντοπίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στην Μάλτα και κατόπιν εξαπλώθηκε και στη χώρα μας. Παρόλαυτα είναι πολύ καλό μελισσοκομικό φυτό, ανάλογα τον καιρό κάθε χρονιά το φυτό μπορεί να δώσει νέκταρ και γύρη από τον Δεκέμβρη μέχρι και τον Απρίλιο. Θα συναντήσουμε την οξαλίδα παντού στα χωράφια, την εξοχή, δίπλα στα ποτάμια και τα ρυάκια, σε υγρά μέρη μέσα στα δάση ακόμα και στις άκρες των δρόμων. Στην Ψίνθο το φυτό στολίζει με την παρουσία του σχεδόν όλη την έκταση της κοιλάδας του χωριού εκατέρωθεν του ρυακιού που την διασχίζει. Έτσι κάθε χειμώνα είναι από τα πρώτα άνθη που βλέπει κανείς μέσα στην κοιλάδα όταν τότε τα περισσότερα φύλλα από τα δέντρα έχουν πέσει και τα υπόλοιπα λουλούδια ακόμα σπανίζουν.


Αν και θεωρείται ζιζάνιο, η οξαλίδα προστατεύει τα εδάφη από τη διάβρωση όταν έχουμε πολλές βροχές καθώς σχηματίζει ένα είδος χλοοτάπητα που συγκρατεί το έδαφος τον χειμώνα και την άνοιξη. Το καλοκαίρι οι οξαλίδες ξεραίνονται και έτσι παύουν από μόνες τους να εμποδίζουν τους αγρότες στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις ! Για τις καλλιέργειες του χειμώνα και της άνοιξης η οξαλίδα δρα ανταγωνιστικά. Η καταπολέμηση της μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους όπως η χλωρά λίπανση και η καλλιέργεια φυτών σιτηρών και ψυχανθών.


Τα παλαιότερα χρόνια στην Ψίνθο οι κάτοικοι του χωριού συνήθιζαν να τρώνε τις ξυνιές (τον βλαστό ή τους βολβούς) η αλήθεια είναι όμως ότι η κατανάλωση του φυτού και ειδικά των φύλλων του - που περιέχουν οξαλικό κάλιο και οξαλικό οξύ - σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στον ανθρώπινο οργανισμό όπως δηλητηριάσεις με αιμορραγικές διάρροιες και απόφραξη νεφρών ! Σε άλλα μέρη της Ελλάδας τα φύλλα της οξαλίδας συλλέγονται για θεραπευτικούς σκοπούς έχουν δράση αντισκορβουτική, στυπτική, διουρητική, εμμηναγωγική, αποχρεμπτική, αντιπυρετική, ερεθιστική και στομαχική. Το αφέψημα των φύλλων χρησιμοποιείται κατά του πυρετού. Σαν κατάπλασμα τα φύλλα χρησιμοποιούνται σε πληγές και αποστήματα καθώς και σε ορισμένες δερματικές παθήσεις. Η οποιαδήποτε χρήση της οξαλίδας ως βότανο πάντως πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή και καλύτερα μόνο από ειδικούς καθώς το οξαλικό οξύ είναι τοξικό σε μεγάλες ποσότητες και ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία μας !


Οι βολβοί της οξαλίδας τους οποίους μπορούμε να βρούμε σκαλίζοντας το έδαφος όπου φύεται, κατά την διάρκεια της πείνας στην κατοχή κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτέλεσαν μια από τις λίγες τροφές των κατοίκων της Ψίνθου κάτι που έχουμε καταγράψει στον άρθρο μας «Η πείνα την περίοδο της κατοχής στη Ψίνθο» : «Για τα μικρά παιδιά της εποχής που πεινούσαν περισσότερο, οι γονείς φρόντιζαν να τους μάθουν πως να βρίσκουν και να τρώνε βολβούς. Ένας συνήθης και αγαπημένος βολβός των παιδιών ήταν ο βολβός της οξαλίδας, του πράσινου φυτού με τα χαρακτηριστικά κίτρινα άνθη που στη Ψίνθο ονομάζουμε και «ξυνιές» (ή «ξυνάκια»). Τον χειμώνα οι οξαλίδες είναι παντού στα χωράφια και σε μεγάλες ποσότητες έτσι ήταν συχνή η αναζήτηση των βολβών αυτών στα χωράφια. Οι γονείς τσάπιζαν και τα παιδιά έτρωγαν τους βολβούς αυτούς που ονόμαζαν τότε «φιστίκια», γιατί οι βολβοί αυτοί έμοιαζαν σαν φιστίκια !»


Σήμερα στην γαστρονομία σε πολύ μικρές ποσότητες ίσως συναντήσουμε την οξαλίδα σε ορισμένα πιάτα. Στα αγγλικά η οξαλίδα ονομάζεται και ως sourgrass ή soursop λόγω της ευχάριστης ξινής γεύσης της. Αυτή η ξινή γεύση προκαλείται από την εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητα σε οξαλικό οξύ. Σύμφωνα με την wikipedia, στη Νότιο Αφρική μάλιστα απ όπου και κατάγεται το φυτό, φτιάχνεται ένα παραδοσιακό πιάτο που ονομάζεται waterblommetjiebredie και πρόκειται για στιφάδο λουλουδιών ! Επίσης τα πέταλα της οξαλίδας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή κίτρινης βαφής.


Τέλος οι οξαλίδες αισθητικά μας γεμίζουν με πρασινάδα το χειμωνιάτικο μουντό τοπίο, το στολίζουν με όμορφα κίτρινα άνθη στην συνέχεια και μας συντροφεύουν στους περιπάτους μας μέσα στη φύση καθώς οδεύουμε στην αναγέννηση της, την άνοιξη.


* ΠΡΟΣΟΧΗ : Δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε ή να καταναλώνετε βότανα σε καμία περίπτωση τα οποία δεν γνωρίζετε ! Μην το επιχειρήσετε ! Ο ασφαλέστερος τρόπος για να γνωρίσει κάποιος τα βότανα είναι να συμβουλευτεί έναν ειδικό, κάποιον που πραγματικά γνωρίζει για να του δείξει διαφορετικά ρισκάρετε την υγεία σας.